Πώς ένας άνθρωπος γίνεται αλλεργικός;

Ο όρος αλλεργία, από τις ελληνικές λέξεις ‘άλλο & έργο’, γεννήθηκε στις αρχές του προηγούμενου αιώνα για να περιγράψει κάποιες ‘παράξενες’ αντιδράσεις ασθενών στα εμβόλια που τότε έκαναν τα πρώτα τους βήματα στη θεραπεία διαφόρων παθήσεων.  Σήμερα ονομάζουμε αλλεργία μια ανοσολογικά μεσολαβούμενη αντίδραση υπερευαισθησίας που μπορεί να οδηγήσει σε πολλές διαφορετικές παθήσεις. Επομένως, με τον όρο αλλεργία δεν εννοούμε μια συγκεκριμένη νόσο, αλλά ένα μηχανισμό που οδηγεί στην εκδήλωση των αλλεργικών παθήσεων.

Το Ανοσολογικό σύστημα στον αλλεργικό ασθενή δεν υπολειτουργεί, αλλά αναγνωρίζει λανθασμένα ως εχθρικές για τον οργανισμό ουσίες, που φυσιολογικά δεν προκαλούν βλάβη στον άνθρωπο (γύρεις, τρόφιμα, τσιμπήματα εντόμων). Με άλλα λόγια, κοινό χαρακτηριστικό όλων των Αλλεργικών παθήσεων είναι ότι το Ανοσολογικό σύστημα αντιδρά υπερβολικά σε ουσίες του περιβάλλοντος, που για τους περισσότερους ανθρώπους είναι αθώες.

Αλλεργίες μπορεί πρακτικά να εκδηλωθούν σε κάθε όργανο. Συνηθέστερα όμως συμμετέχουν το δέρμα και οι βλεννογόνοι (αναπνευστικό, πεπτικό). Για παράδειγμα, η υπερβολική αντίδραση του οργανισμού στις γύρεις ή τη σκόνη εκδηλώνεται με την εικόνα της αλλεργικής ρινίτιδας, του άσθματος ή της επιπεφυκίτιδας, η αντίδραση σε χημικές ουσίες, που έρχονται σε επαφή με το δέρμα με την εικόνα της δερματίτιδας εξ επαφής,  η αντίδραση σε τρόφιμα ή τσιμπήματα εντόμων με την εικόνα της αναφυλαξίας.
Το ότι ένας ασθενής έχει μια αλλεργική πάθηση δεν σημαίνει ότι υποχρεωτικά θα έχει και άλλες.

Καθημερινά ο άνθρωπος έρχεται, μέσω του αναπνευστικού, του πεπτικού ή του δέρματος, σε επαφή με χιλιάδες ουσίες του περιβάλλοντος. Κάποιες από αυτές είναι βλαπτικές για τον οργανισμό (ιοί, βακτήρια, τοξίνες) και προκαλούν την άμεση απάντηση του ανοσολογικού συστήματος προκειμένου να προστατευτεί. Οι περισσότερες όμως είναι αθώες ουσίες που δεν μπορούν να προκαλέσουν βλάβη στον ανθρώπινο οργανισμό (γύρεις, τροφές). Μερικές από αυτές τις μη επιβλαβείς ουσίες έχουν συγκεκριμένες  ιδιότητες και μπορεί, σε άτομα που έχουν τη γενετική προδιάθεση, να προκαλέσουν την αντίδραση του ανοσολογικού συστήματος και την εμφάνιση αλλεργικών παθήσεων, οι ουσίες αυτές λέγονται αλλεργιογόνα.

Η αλλεργία εξελίσσεται σε δύο φάσεις:

Στην πρώτη φάση (φάση ευαισθητοποίησης)  το ανοσολογικό σύστημα αναγνωρίζει αυτές τις ουσίες και η αναγνώριση αυτή μέσα από πολύπλοκους μηχανισμούς οδηγεί στην  παραγωγή ενός ειδικού αντισώματος για την ουσία αυτή. Τα αντισώματα αυτά που παράγονται στις αλλεργικές παθήσεις ανήκουν στην τάξη των IgE αντισωμάτων (μια από τις 5 τάξεις αντισωμάτων) και είναι ειδικά το κάθε ένα για συγκεκριμένο αλλεργιογόνο.

Η ευαισθητοποίηση είναι μια πολύπλοκη διαδικασία και είναι το αποτέλεσμα της αλληλεπίδρασης του ατόμου (κληρονομικός κίνδυνος για αλλεργία), του χρόνου έκθεσης (νωρίτερα στη ζωή το ανοσολογικό σύστημα είναι πιο επιρρεπές στην ευαισθητοποίηση), της ποσότητας  του αλλεργιογόνου, του γενικού πλαισίου της έκθεσης (ρύπανση, μικρόβια, παράσιτα, διατροφή, τρόπος ζωής) και ενδογενών ιδιοτήτων της πρωτεΐνης

Τα αντισώματα της IgE τάξης είναι κεντρικής σημασίας για την αλλεργική απάντηση. Συντίθενται και εκκρίνονται από Β λεμφοκύτταρα. Στη συνέχεια κυκλοφορούν σε όλο τον οργανισμό και συνδέονται σε μαστοκύτταρα και άλλα κύτταρα.

Η δεύτερη φάση ( εκτελεστική φάση), είναι όταν ο οργανισμός έρθει ξανά σε επαφή με το αλλεργιογόνο και αυτό συνδεθεί με την ειδική για αυτό IgE, τότε τα ενεργοποιημένα μαστοκύτταρα ελευθερώνουν τα ενεργά μόρια (ισταμίνη κλπ.) που προκαλούν τα αλλεργικά συμπτώματα.

Ο αλλεργικές παθήσεις μπορούν, θεωρητικά, να εμφανισθούν σε οποιαδήποτε ηλικία. Συνήθως ακολουθούν ένα μοτίβο. Για παράδειγμα η ατοπική δερματίτιδα εμφανίζεται συνήθως στην βρεφική και νηπιακή ηλικία το ίδιο και η τροφική αλλεργία. Οι δυο αυτές παθήσεις μπορεί  να ξεπεραστούν σε λίγα χρόνια ή να συνεχίσουν να απασχολούν τους ασθενείς όλη τους τη ζωή. Η ατοπική δερματίτιδα σπανιότερα εμφανίζεται στην εφηβεία ή στην ενήλικη ζωή, ενώ η τροφική αλλεργία θεωρητικά μπορεί να εμφανισθεί οποτεδήποτε. Η αλλεργική ρινίτιδα και το άσθμα μπορεί να εμφανισθούν στην παιδική ηλικία ή πιο συχνά αργότερα στην εφηβεία και στη δεύτερη και τρίτη δεκαετία της ζωής, αλλά και αργότερα ακόμα και μεγαλύτερες ηλικίες. Η κνίδωση, η φαρμακευτική αλλεργία και η αλλεργία σε υμενόπτερα, μπορεί να εμφανισθούν οποιαδήποτε στιγμή στη ζωή μας.

Οι αλλεργικές παθήσεις από τη στιγμή που θα εκδηλωθούν σπάνια ακολουθούν μια σταθερή πορεία. Συνήθως παρουσιάζουν εξάρσεις και υφέσεις άλλοτε άλλου χρόνου. Σπάνια επίσης θα υποχωρήσουν χωρίς ιατρική παρέμβαση. Κάποιες τροφικές αλλεργίες της παιδικής ηλικίας μπορεί να υποχωρήσουν μόνες τους, ενώ άλλες παραμένουν για όλη τη ζωή. Η ρινίτιδα και το άσθμα σπάνια θα εξαφανισθούν την ενήλικη ζωή.

Πολύ συχνά καλούμαστε να απαντήσουμε στην ερώτηση αν η αλλεργία είναι κληρονομική ή αν τα παιδιά θα γίνουν αλλεργικά. Η απάντηση είναι δύσκολη, δεν μπορείς να απαντήσεις με ένα ναι ή ένα όχι. Υπάρχουν ισχυρές αποδείξεις από τις επιδημιολογικές και γενετικές έρευνες ότι υπάρχει γενετική προδιάθεση στις αλλεργικές παθήσεις. Δεν υπάρχει όμως ένα γονίδιο που να καθορίζει την κληρονομικότητα. Οι αλλεργικές παθήσεις είναι πολύπλοκες και η έκφρασή του επηρεάζεται από πολλά γονίδια αλλά και από περιβαλλοντικούς παράγοντες.

Η αλληλεπίδραση του γενετικού υλικού και του περιβάλλοντος θα καθορίσει τελικά αν κάποιος θα εμφανίσει αλλεργία ή όχι.